خدابنده شهری به قدمت تمدنی 5 هزار ساله

به گزارش اشراق آنلاین، شهرستان خدابنده یکی از شهرستان‌های دارای ظرفیت گردشگری در سطح استان زنجان است.

در مورد وجه تسمیه خدابنده دو نظر وجود دارد. برخی آن را ماخوذ از نام ایل خدابنده‌لو می‌دانند که زمانی در این دیار سکونت داشته و هم‌اکنون نیز در بخش بزینه‌رود شهرت خدابنده بیشتر از سایر فامیلی‌ها مشاهده می‌شود. اما به روایت دیگر خدابنده برگرفته از نام سلطان محمد خدابنده (الجایتو) از نوادگان مغول است که بعد از پذیرش دین اسلام نامش را به محمد خدابنده تغییر داده است و مقبره وی همان گنبد بزرگ و تاریخی سلطانیه قرار دارد.

مرکز شهرستان خدابنده با توجه به وجود آرامگاه حضرت قیدار نبی(ع) فرزند حضرت اسماعیل و نوه حضرت ابراهیم خلیل‌الله به قیدار مشهور شده است. در منطقه خدابنده استقرار یکجانشینی مطلق در اواخر هزارۀ چهارم و اوایل هزارۀ پنجم قبل از میلاد شناسایی شده و مورد بررسی قرار گرفته است.

بقایای زیستی و تمدنی تپه تکمه‌تپه در قشلاقات افشار و تپه امان خدابنده نمایانگر تمدن تاریخی زیادی است که آثار تکنیکی و هنری آن‌ها هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند.

مدارک باستان‌شناسی و متون تاریخی‌ناشی از رونق و حیات این منطقه جغرافیایی در سرتاسر دوران اسلامی  ذ به‌ویژه در قرن‌های چهارم، در دوران حکومت گنکریان و قرن پنجم تا هشتم هجری در دوران حکومت سلجوقیان و ایلخانیان بوده و در حد شکوفایی از نظر سیستم اقتصادی و مظاهر فرهنگی و هنری به حیات ادامه داده است.

منطقه سجاس‌رود و مرکز بخش آن بر اساس اسناد تاریخی و کتب مستند، قدمتی طولانی دارد. در معجم‌البلدان سجاس که به کسر اول و فتح آخر آمده است یکی از بزرگ‌ترین شهرهای بین همدان و زنجان و ابهر بوده و در تاریخ آمده که سجاس در سال 125 هجری قمری از شهرهای معروف آذربایجان به شمار می‌رفته و دارای آب گوارا بوده و به لحاظ شرایط خاص، رفته رفته سر به پیشرفت نهاده و در زمان سلجوقیان به اوج خود می‌رسد.

*قره‌قوش، زادگاه عارف و حکیم فرزانه شیخ شهاب‌الدین سهروردی

سهرورد معروف به قره‌قوش از نظر قدمت، تاریخی‌ترین و یکی از بزرگ‌ترین مناطق روستایی شهرستان خدابنده به شمار می‌رود که آثار قدیمی و تاریخی بسیاری دارد و زادگاه عارف و حکیم فرزانه شیخ شهاب‌الدین سهروردی مصنف کتاب ممتاز حکمت‌‌الاشراق است که کمتر دانشمندی بدین پایه و مایه از دانش و بینش رسیده است.

روستای کرسف مرکز دهستان کرسف، در 12 کیلومتری جنوب غربی خدابنده قرار دارد. این منطقۀ کوهستانی مقر حکومت خوانین امیر افشار بوده است. در این روستا قلعه‌های متعددی به چشم می‌خورد که هر یک به نوبۀ خود شاهد خاطرات تلخ گذشته است. در صدر این قلعه‌ها قلعه فریک‌بلاغی بیش از همه قلعه‌ها نمایان است. در وسط باغی مسطح و به سبک بسیار جدید بنا شده که فعلاً بدون استفاده است.

*فرش افشار آوازه‌ای جهانی دارد

صنعت فرش به ویژه فرش‌های دو پود در مناطق روستایی از موقعیت ویژه‌ای برخوردار است. فرش افشار که توسط بافندگان منطقه افشار تولید می‌شود شهرت جهانی داشته و به عنوان یک محصول صادراتی در نمایشگاه‌های خارج از کشور عرضه می‌شود.

ایجاد شرکت‌های تعاونی فرش و ایجاد مجتمع‌های قالیبافی با هدف تبدیل فرش‌های خرسک به فرش‌های نساجی که جنبه صادراتی و ارزآوری دارد، در رشد و شکوفایی اقتصاد منطقه موثر خواهد بود.

*آثار تمدنی عصر نو‌سنگی در شهرستان خدابنده

شهرستان خدابنده با داشتن تاریخ کهن، دارای آثار و ابنیه تاریخی فراوانی است. آثار تمدنی عصر نو‌سنگی در منطقه، از هزاره پنجم قبل از میلاد روشن و مشخص شده است که از دستمایه‌های آن سفال‌های قرمز و نخودی رنگ منقوش به نقوش سمبلیک و پیچیده‌ای را می‌توان عنوان نمود که معرفت کنونی ما قادر به تشخیص و درک پیام آن‌ها نیست.

کاشی‌های مطلبی از تپه نور و سفال سلطان‌آبادی بسیار جالب از تپه نورآباد خدابنده موید رونق اقتصادی، فرهنگی و هنری منطقه در قرن هفتم و هشتم هجری است.

*بقعه حضرت قیدار نبی (ع) از آثار مهم مذهبی

بنای بقعه متعلق قیدار ابن اسماعیل ابن ابراهیم (ع) از پیامبران الهی و بیست و پنجمین جد حضرت رسول اکرم (ص) است. که این مسئله با استشهاد 65 نفر از علمای طراز اول مورد تأئید قرار گرفته‌است همچنین در کتاب جلاء العلوم تألیف محمدباقر مجلسی نیز به همین منوال شجره قیدار نبی را به ابراهیم و آدم (ع) نسبت داده است.

مرقد حضرت قیدار در مجموعه تاریخی خدابنده در دره کوه قیدار قرار گرفته است. این مجموعه بقعۀ قیدار نبی (ع) صحن و مسجد جامع خدابنده را تشکیل داده و از نظر قدمت تاریخی از قدیمی‌ترین مناطق تاریخی است.

مفاهیم و سبک گچ‌بری‌های شبستان قابل مقایسه با کارهای دوران صفوی است. بنابراین به روشنی می‌توان گفت که این بقعه در اوایل قرن هشتم هجری قمری به دستور بلغان خاتون تجدید بنا شده سپس گنبد آن در سال 751 هجری قمری به دست استاد تیمورخان سلطانیه‌ای احیاء و در قرن 11 گچ‌بری شده است. گنبد این بقعه در عین سادگی بسیار جالب و به سبک خاصی ساخته شده و از نوع گنبدهای زنگوله‌ای است.

*مسجد جامع خدابنده

این مسجد در ضلع شرقی بقعه نبی (ع) در شهرستان خدابنده واقع است که در سال 1321 هجری قمری در دوران محمدعلی شاه قاجار با نظارت جهان شاه خان افشار (که فئودال منطقه بوده) از اعتبارات موقوفه قیدار نبی ساخته شده است.

این مسجد به سبک مساجد شبستانی است و آجرکاری شبستان به شیوه بسیار عالی طراحی شده است. مسجد جامع خدابنده دارای یک سر‌در و دو مناره به سبک بناهای دوران قاجاریه است. در ضلع غربی مسجد هشت واحد حجره جهت تربیت طلاب علوم دینی اختصاص داده شده است.

شهر تاریخی سهرورد دارای آثار تاریخی زیادی است. از جمله آنها می‌توان به ابنیۀ باستانی شهر تاریخی سهرورد، آثار قدیمی بازار، قزل تپه که آثار قدیمی در زیر آن موجود است، قلعه کیان، قلعۀ تاج، تعدادی از سنگ‌های مکتوب با خط برجسته که قدمت تاریخی سهرورد را از 800 سال پیش نشان می‌دهد، سنگ بزرگ ثابت مکتوب در جنوب غربی سهرورد، معروف به «یازلی داش»، آثار قدیمی با پوشش ساروج بنام اسیران در سهرورد و آثار مسجد شهیدان اشاره کرد.

شهر سجاس نیز یکی از شهرهای تاریخی شهرستان خدابنده است. از آثار تاریخی این شهر نیز می‌توان به آثار و ابنیه تاریخی شهر سجاس، مسجد جامع سجاس که مربوط به اوایل قرن پنجم هجری قمری، قلعه کیخسرو و عثمان در روستای زرند و قبرستان تاریخی شهدا اشاره کرد.

*غار شگفت‌انگیز کتله‌خور یکی از زیباترین غارهای جهان

شهرستان خدابنده دارای جاذبه‌های گردشگری طبیعی زیادی است. یکی از مهم‌ترین این جاذبه‌های غار شگفت‌انگیز کتله‌خور است. این غار در شهر گرماب قرار دارد. شهر گرماب در بردارنده یکی از زیباترین غارهای جهان به‌نام غار کتله‌خور است که در 165 کیلومتری جنوب غربی زنجان و 85 کیلومتری شهر قیدار واقع شده است.

دهانه ورودی غار در دامنه جنوبی کوه سالقیزلو و اندکی بالاتر از رودخانه خشک قرار دارد. دهانه غار در ابتدا سوراخ مانند و به شکل طاق مثلثی کوچک بوده که در عملیات‌های بعدی حاشیه آن تراشیده شده است. حدود 5/1 متر بلندی دارد. اولین دهلیز حدود 400 متر از ورودی غار فاصله داشته و از این دهلیز به بعد گالری دالان‌ها و معبرهای بزرگ و کوچک به تدریج شکل گرفته و گسترش پیدا کرده است.

عملیات اجرایی غار از سال 72 آغاز شد و هم‌اکنون مجهز به امکاناتی همچون سوئیت‌های اقامتی، سالن بزرگ انتظار، کافی‌شاپ، غرفه‌های عرضه صنایع‌دستی و دیگر امکانات رفاهی است.