غار كتله خور/تصویر

 

 

 

 

 

 

 

 

غار كتله‌خور غاری است خشكی -آبی كه در استان زنجان، شهرستان خدابنده و در ۸۰ كیلومتری جنوب قیدار و ۱۷۳ كیلومتری شمال همدان و ۴۱۰ كیلومتری تهران و ۵ كیلومتری شهر گرماب واقع است. در بعضی مناطق غربی ایران به كوه كم ارتفاع “كَتَله” می‌گویند و احتمالاً وجه تسمیه این غار نیز همین است كه در یكی از این كوه‌ها قرار گرفته‌است و خورشید از پشت آن طلوع می‌كند و به جای كتله خورشید به آن كتله خور می‌گویند.

نخستین بار در بهار سال ۱۳۳۱ خورشیدی گروهی از سرشناس ترین كوهنوردان ایران از اعضای باشگاه “نیرو راستی” اقدام به كشف و بازدید غار كتله خور كردند. یكی از اعضای زنجانی گروه نامبرده به نام سید اسدالله جمالی اقدام به ثبت رسمی غار كرد. از آن پس غار كتله خور به عنوان پدیده شگرف طبیعی مورد توجه علاقه‌مندان غارنوردی قرار گرفته است.

بنابه اظهارات یك گروه كوهنوردی از دانشگاه بوعلی همدان شكل‌گیری این غار به دوران ژوراسیك مربوط است (یعنی بیش از ۱۲۰ میلیون سال قبل).

ساختمان در زیر كوه كتله خور قرار گرفته و از پایین دست دهانه آن رود شور كه از شعبات فرعی قزل‌اوزن است جاری است. غار در منطقه مستطیل شكلی به ابعاد ۲۰۰۰×۱۵۰۰ متر به‌وجود آمده‌است. در محل یادشده عملكرد هوازدگی مكانیكی و نیروهای درونی به كمك یكدیگر تعدادی ترك یا گسل متقاطع را در محدوده داخلی این فضا به وجود آورده و به دلیل فراهم شدن سایر شرایط، فرایند غارزایی شروع شده‌است. دهانه غار در ارتفاع ۱۷۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد و اختلاف ارتفاع آن با ارتفاع چشمه‌ای كه آبهای فرورو حاصل از ریزش جوی غار را خارج می‌كند و به رود شور می‌ریزد، ۵۰ متر است.

ورودی غار یك دهلیز ۴۰۰۰ متری بوده با سقفی كوتاه و فاقد غار سنگ و چند دهلیز فرعی، پس از دهلیز فرعی یك دالان وسیع ۹۵۰ متری با سربالایی‌هایی به ارتفاع ۲ متر و گودال‌های خشك قرار دارد كه با دو شاخه ۵۰ متری ادامه پیدا می‌كند و پس از عبور از یك سربالایی به تالار وسیعی پوشیده از چكنده و چكیده و ستون می‌رسد. در داخل تالار كوچك بلورین، كه به تالار ستون‌ها چسبیده چاهی به عمق ۸ متر قرار دارد كه احتمالاً محل خروج آب‌های فرورو سازنده غار است.

در حال حاضر این غار به سه بخش فرهنگی، تفریحی و ورزشی تقسیم شده‌است. بخش ورزشی آن كه تنها مورد استفاده غارنوردان و صخره‌نوردان قرار می‌گیرد، حدود ۴ كیلومتر است كه البته هنوز انتهای آن كشف نشده‌است. بخش تفریحی غار نیز كه جهت بازدید عموم مورد استفاده قرار می‌گیرد حدود ۲ كیلومتر مسیر مستقیم است كه گفته می‌شود این مسیر تنها ۳/۱ كل غار است. بخش فرهنگی غار نیز در بخش جنوبی آن قرار دارد. قسمت اصلی آن دالانی است طبیعی كه جهت برگزاری مراسم‌های مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرد. البته این دالان هیچگونه راه خروجی به بیرون نداشته و راه خروجی آن به صورت مصنوعی كنده شده اما خود دالان تماماً طبیعی بوده‌است.

غار كتله‌خور ازلحاظ كیفیت بلورها و قندیل‌ها، زیبایی و تعدد طبقات اولین غار آهكی جهان شناخته شده‌است كه توسط سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و هزینه شخصی به نام مهندس عالی كه مهندس عمران فرمانداری زنجان بود در طول پنج سال آماده بهره‌برداری گشت. از بهره‌برداری اولیه این غار چیزی حدود ۱۵ سال می‌گذرد كه البته هنوز هم كاوش و فعالیت برای آماده‌سازی سایر قسمت‌های غار برای بازدید ادامه دارد.

غار كتله‌خور غاری است آهكی كه در برخی نقاط آن گِل رُس و خاك‌های حاوی اكسیدآهن قابل مشاهده است. این غار ازنظر سنی تقریباً هم‌سن غار علیصدر همدان است؛ البته این دو غار از دو جهت با هم تفاوت دارند؛ یكی اینكه غار علیصدر همدان غاری است كاملاً آبی، حال آنكه غار كتله‌خور زنجان غاری است تقریباً خشكی. دوم اینكه آهك‌های غار كتله‌خور نسبت به آهك‌های غار علیصدر بسیار خالص‌تر هستند كه این خود عاملی است جهت زیباتر شدن غار، چراكه خالص بودن آهك‌ها موجب شفافیت آنها و درنتیجه عبور نور از قندیل‌ها می‌شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

یك نكته جالب توجه در رابطه با غار كتله‌خور این است كه شواهد و بررسی‌های انجام شده مؤید این موضوع است كه این غار در نهایت به غار علیصدر در همدان متصل می‌شود. همچنین یكی دیگر از عجایب و زیبایی‌های این غار تعدد طبقات آن است كه اینگونه غارها در جهان بسیار كم‌نظیر هستند. گمان می‌رود كه این غار دارای ۷ طبقه باشد كه البته تاكنون تنها ۳ طبقه آن كشف شده است.

حدود ۷۰۰ متر اولیه غار قطری حدود ۷۰ سانتیمتر داشته‌است به‌طوری كه رهنوردان اولیه غار این مسیر ۷۰۰ متری را سینه‌خیز طی كرده و مسیر خود را با علامت گذاری مشخص كرده‌اند. ۱۰۰ متر ابتدای غار محل زندگی انسان‌های نخستین بوده‌است كه این موضوع را اسكلت ۸۰ انسانی كه در این محل پیدا شده‌است تأیید می‌كند. گفتنی است كه این اسكلت‌ها همچنان در این محل نگهداری می‌شوند. این غار دارای بخش‌های دیگری است كه به ترتیب می‌توان میدان شیر خوابیده، میدان بیستون، میدان چهل‌ستون، سه‌راهی كوهی، میدان پنج‌شیر، تالار عروس، تونل قندیلی، اتاق عقد، پای فیل، شتر باجهاز، عروس و داماد، میدان شمع، دوجادوگر، نخل سوخته، میدان مریم مقدس و… را نام برد. تمامی این بخش‌ها حاصل تجمع‌های مختلف آهكی است كه هركدام براساس شباهتی كه به یكی از اشیاء اطراف ما داشته‌اند به این اسامی خوانده می‌شوند. از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این غار می‌توان وجود ستون‌های آهكی عظیم را نام برد كه حاصل به هم پیوستن استالاكتیت‌ها و استالاگمیت‌های آهكی هستند كه باعث شده‌اند كه این غار خود نگهدارنده خود باشد یعنی اینكه این ستون‌های عظیم نقش نگهدارنده‌هایی را بازی می‌كنند كه مانع از فروریختن سقف غار می‌شود.

این غار در مراحل اولیه تشكیل خود غاری آبی بوده‌است كه دراثر انحلال آبی گاهی اوقات توده‌های عظیمی از سنگ‌ها از توده اصلی جدا شده‌اند. تشكیل طبقات متعدد این غار باعث شده‌است كه آب به طبقات زیرین نفوذ كرده و عملاً غار تبدیل به غاری خشكی گردد. از دیگر ویژگی‌های بارز این غار می‌توان وجود قندیل‌های زیبا و شفاف آهكی و استالاكتیت‌های گُل‌كلمی را نام برد.

وجود چشمه‌های آب بسیار زلال در اطراف این غار و حفره‌های متعدد طبیعی هم از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این غار است. علاوه بر تمامی این مسائل در غار كتله‌خور همان طور كه پیشتر آمد می‌توان تجمع‌های متفاوتی مشاهده كرد كه یكی از این تجمع‌های زیبا و جالب‌توجه استالاگمیت‌هایی است كه بسیار شبیه عروس و داماد هستند و به همین اسم نامگذاری شده‌اند.

این غار درطول ۱۲۰ میلیون سالی كه از عمرش می‌گذرد دستخوش تغییر و تحولات بسیاری شده‌است كه برخی طبیعی و برخی هم مصنوعی بوده‌است. از تغییرات طبیعی این غار می‌توان شكستگی‌های حاصل از زمین‌لرزه‌ها، گسل‌خوردگی‌ها، لغزش‌ها و ریزش‌ها را نام برد.