نگاهی به تشکیل شورای انقلاب درسال57

در این نوشتارها، نگاهی به تشکیل شورای انقلاب به فرمان امام خمینی(ره)درسال57خواهیم داشت.

اشراق آنلاین:

تشکیل شورای مرکب
در پیام 22 دی 1357 امام (ره)، تشکیل شورای انقلاب بدین گونه اعلام شد: …به موجب حق شرعی و براساس رأی اعتماد اکثریت قاطع مردم ایران که نسبت به این جانب ابراز شده است، در جهت تحقق اهداف اسلامی ملت، شورایی به نام شورای انقلاب اسلامی مرکب از افراد با صلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق، موقتاً‌ تعیین شده و شروع به کار خواهند کرد. اعضای این شورا در اولین فرصت مناسب معرفی خواهند شد.

این شورا موظف به انجام امور معین و مشخصی شده است، از آن جمله مأموریت دارد تا شرایط تأسیس دولت انتقالی را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و مقدمات اولیه‌ آن را فراهم سازد.
این نخستین بار بود که رسماً از سوی رهبر‌کبیر انقلاب، تشکیلات و برنامه‌های آینده حکومت اسلامی اعلام می‌شد. این خبر در داخل و خارج از کشور انعکاس وسیعی یافت و به مردم که پیروزی را نزدیک می‌دیدند دلگرمی بیشتری بخشید و در کنار مبارزات حیات بخش انقلاب، نشانه‌های یک حرکت سازنده را برای آینده انقلاب آشکار کرد.اعضای این شورا عبارتند از: حضرات آیات سید علی خامنه‌ای، سید محمود طالقانی، سید محمد بهشتی، مرتضی مطهری، اکبر هاشمی رفسنجانی، سید عبدالکریم موسی اردبیلی، محمدرضا مهدوی کنی و آقایان یدالله‌سحابی، مهدی بازرگان و عباس شیبانی و… .

شهید مظلوم بهشتی می‌گوید: (روزنامه‌ اطلاعات، 31/4/1359)  …افراد را امام تعیین می‌کردند، به این معنی که اول امام به یک گروه 5 نفری از روحانیت مسئولیت دادند که برای شناسایی افراد لازم برای اداره آینده‌ مملکت تلاش کنند.

این عده عبارت بودند از: آیت‌الله مطهری، هاشمی رفسنجانی، موسوی اردبیلی، دکتر باهنر و خود بنده. بعد با آقای مهدوی کنی صحبت کردیم و به امام اطلاع دادیم و ایشان هم شرکت نمودند. بدین ترتیب هسته‌ شورای انقلاب یک گروه شش نفری شد. بعدها آیت‌الله طالقانی و [آیت‌الله] خامنه‌ای نیز از روحانیون اضافه شدند…

به تدریج آقای مهندس بازرگان، دکتر سحابی و عده‌ای دیگر از شخصیت‌ها را که امام نیز قبلاً‌ می‌شناختند و با آنها در پاریس دیدار داشتند ـ قرار بود روی آنها مطالعه کنیم و نظر نهایی‌مان را بدهیم‌ـ آنها را با نظر نهایی‌مان به امام در پاریس معرفی کردیم و امام نیز تأیید نمودند.

آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی درباره تشکیل شورای انقلاب ‌در مقدمه جلد‌ اول صورت مذاکرات این شورا می نویسد:…آقای مطهری در مراجعت از سفر پاریس، دستور رهبر عظیم‌الشأن انقلاب را مبنی بر تشکیل شورای انقلاب آوردند.

حضرت امام، آقایان شهید مطهری، شهیدبهشتی و موسوی اردبیلی و شهید باهنر و این جانب را به عنوان هسته‌ اول شورای انقلاب تعیین و اجازه داده بودند که افراد دیگر با اتفاق نظر این پنج نفر اضافه شوند و در جلسات ابتدایی تصمیم بر این شد که حتی الامکان ترکیب شورا از اعضای روحانی و غیر روحانی به نسبت مساوی و نزدیک به هم باشد.

ترتیب انتخاب اعضای دیگر و تکمیل شورا تا آن‌جا که حافظه یاری می‌کند و با استمداد از حافظه‌ دیگران چنین بود: پیش از پیروزی انقلاب، آقایان سید محمود طالقانی، سید علی خامنه‌ای (مقام معظم رهبری)، محمدرضا مهدوی کنی، احمد صدر حاج سید جوادی، مهندس مهدی بازرگان، دکتر یدالله سحابی، مهندس مصطفی کتیرایی، سرلشکر ولی‌الله قرنی، سرتیپ علی‌اصغر مسعودی، به اتفاق آرا به عضویت انتخاب شدند.
جابجایی در شورا
پس از پیروزی انقلاب و تشکیل دولت موقت، آقایان بازرگان و سحابی و کتیرایی و حاج سیدجوادی و قرنی به دولت و ارتش منتقل شدند و به جای آنها آقایان دکتر حسن حبیبی، مهندس عزت‌الله سحابی، دکتر عباس شیبانی، ابوالحسن بنی‌صدر و صادق قطب‌زاده انتخاب گردیدند و در مرحله‌ بعد پس از شهادت استاد مطهری، آقایان مهندس میرحسین موسوی، احمد جلالی و دکتر حبیب‌الله پیمان انتخاب شدند و آقای مسعودی به کار اجرایی رفت…»
نقش استاد
هاشمی رفسنجانی در رابطه با نقش استادمطهری درشورای انقلاب در گفت وگویی با مجله سروش (اردیبهشت 1362) چنین گفت: طبعاً‌، چون امام حرف‌ها را برای ایشان زده بودند، مرجع برای ما ایشان بودند. بیشتر نص امام را از ایشان بایست می‌شنیدیم …ایشان بیشتر از ما مسائل فکری برایشان مطرح بود تا عملی و در گذشته هم این طوری بود.

در شورای انقلاب هم این طوری بود. خیلی مواظب بود که خطوط انحرافی فکری که آن روز در جامعه‌ ما وجود داشت و سروصدا هم زیاد داشت، اینها در شورای انقلاب راه پیدا نکنند.
به گفته‌ مرحوم مهندس مهدی بازرگان: …روی لیستی که انتخاب کرده بودند، آن افراد را قبلاً بخواهند و با تک‌تک آنها صبحت کنند و بدون این‌که نام دیگران را ببرند، آمادگی آنها را برای شرکت و فعالیت در این شورای انقلاب پرسش بکنند.

مرحوم مطهری این کار را که کرد، بعد به ایشان(امام) گزارشی داد و بعد ایشان هم ـ گمان می‌کنم که باز به وسیله‌ خود آقای مطهری ـ به همه ما ابلاغ کردند که این افراد انتخاب شدند و می‌توانید کار بکنید.
اقدامات انقلابی شورا
از اولین روز ورود امام(ره) بحث‌های مهمی از قبیل تشکیل دولت، تشکیل مجلس، ایجاد مجلس مؤسسان (خبرگان) در این شورا مطرح شد.
در اولین گام، شورا، مهندس بازرگان را به عنوان نخست‌وزیر دولت موقت پیشنهاد و امام (ره) نیز ایشان را منصوب کردند. بعد از پیروزی انقلاب در 22 بهمن 1357، شورای انقلاب و دولت موقت تحتِ لوای رهبری امام (ره) و مشروعیت حاصله از حمایت‌های مردمی، زمام امور را به دست گرفتند. دومین تصمیم مهم شورای انقلاب، تصویب اساسنامه‌ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دوم اردیبهشت 1358 بود.

شورای انقلاب،‌ملی شدن بانک‌ها، سامان بخشیدن به دادگاه‌های انقلاب، برگزاری همه‌پرسی در رابطه با نظام جمهوری اسلامی، بررسی پیش‌نویس قانون اساسی و انتشار آن در جراید، تصویب قانون شوراهای محلی، تصویب ملی شدن صنایع بزرگ، تصویب آیین‌نامه‌ مجلس خبرگان و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و انتخابات مجلس شورای اسلامی و… را انجام داد. آیت‌الله طالقانی، چهره‌ محبوب مردمی و دومین رئیس شورای انقلاب در 19 شهریور همان سال درگذشت.

استاد شهید مطهری هم‌ اولین رئیس شورای انقلاب بود که در شب یازدهم اردیبهشت همان سال توسط گروهک فرقان به شهادت رسیده بود.
تقسیم کار
به دنبال تسخیر لانه‌ جاسوسی آمریکا در 13آبان 1358، دولت بازرگان فردای آن روز استعفای خود را تسلیم امام (ره) کرد. شورای انقلاب بیانیه‌ مهمی خطاب به ملت صادر کرد و یادآور شد که مصمم است در فرصت محدودی، برگزاری همه‌پرسی درباره قانون اساسی، انتخابات مجلس شورای ملی و ریاست جمهوری و… را به انجام برساند.

متعاقب این بیانیه اعلام شد که شورا ترکیب تازه‌ای خواهد داشت و با ادغام دولت در شورا اعضای جدید شورا انتخاب شدند و در اداره‌ مملکت بدین ترتیب تقسیم کار شد:
آیت‌الله خامنه‌ای‌ـ دفاع وسپاه پاسداران، هاشمی رفسنجانی ـ وزارت کشور، باهنر ـ آموزش و پرورش، مهدوی کنی ـ کمیته و دادگستری، بهشتی ـ جهاد سازندگی، بنی‌صدر ـ وزارت امور خارجه، معین‌فر ـ نفت، حسن حبیبی ـ آموزش عالی، عزت‌الله سحابی ـ برنامه و بودجه، میناچی ـ ارشاد ملی، قدوسی ـ دادگاه انقلاب. این افراد فعالیت‌های خود را آغاز نموده و در مدت کوتاهی ‌ موفق شدند بر خلأ سیاسی موجود فایق آیند.
پایان شورای انقلاب
همه‌پرسی قانون اساسی در 12 آذر 1358 و متعاقب آن انتخابات ریاست جمهوری در بهمن 1358، برگزار شد و مجلس شورای اسلامی در 7 خرداد 1359، افتتاح گردید.

با شروع کار مجلس و شورای نگهبان و دیگر نهادها، مسئولیت و ضرورت وجودی شورای انقلاب به پایان رسید، لذا در 12 تیر 1359، آیت‌الله بهشتی اعلام کرد: مسئولیت شورای انقلاب دو هفته دیگر پایان می‌یابد.

سپس آخرین جلسه‌ شورا در 26 تیر 1359 برگزار شد. دکتر حسن حبیبی سخنگوی شورای انقلاب، در آخرین مصاحبه خود گفت: امروز با رسمیت یافتن مجلس شورای اسلامی و کامل شدن اعضای شورای نگهبان قانون اساسی، کار شورای انقلاب که تاکنون وظیفه‌ قانون‌گذاری را برعهده داشت، نیز به پایان رسید.

آخرین اعضای شورا عبارت بودند از: آیت‌الله بهشتی، آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله موسوی اردبیلی، دکتر محمدجواد باهنر، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، حسن حبیبی، عباس شیبانی، مهندس مهدی بازرگان، عزت‌الله سحابی، صادق قطب‌زاده، مهندس علی‌اکبر معین‌فر و ابوالحسن بنی‌صدر.