بااولین دانشمند بزرگ منطقه خدابنده آشناشوید

حکیم احمد بن فارس زهراوی کرسفی دانشمند برجسته جهان اسلام در قرن چهارم هجری و صاحب بیش از 38 اثر علمی ارزشمند از کرسف پا به عرصه وجود گذاشته است که شرح حال و بیوگرافی این دانشمند بزرگ را در ادامه می آوریم.  

شهرستان خدابنده همواره مهد ظهور دانشمندان و نخبگان برجسته ای بوده است. آنها علیرغم اینکه از این منطقه محروم پا به عرصه وجود گذاشته اند ولی همواره در تحصیل و انتشار علوم به حدی از درجات علوم رسیده اند که نه تنها در ایران بلکه در عالم هستی شهرت جهانی پیدا کرده اند. دانشمندانی همچون شیخ شهاب الدین سهروردی، رکن الدین سجاسی، حکیم خواجه شمس الدین الهی کرسفی و احمدبن فارس زهراوی کرسفی و بعضی از دانشمندانی که چه بسا از این خطه محروم برخاسته اند ولی متأسفانه ما از شناخت آنها غافل مانده ایم. شاید کمتر کسی در منطقه خدابنده نام زهراوی کرسفی دانشمند و ادیب برجسته جهان اسلام در قرن چهارم هجری را شنیده باشد. دانشمندی که آوازه او در لبنان و فلسطین و سایر کشورهای جهان سالهاست پیچیده است و ما از آن اطلاعی نداریم. شاعر و ادیب فرزانه ای که سالهاست شعر او گوش اهل ادب و عرفان و معرفت را می نوازد و روح آدمی را از نشاط عشق و معنویت پر می کند. دانشمندی که ابوریحان بیرونی در کتاب آثارالباقیه عن قرون الخالیه او را تمجید و تکریم نموده و یاقوت حموی در کتاب معجم الادبای خود بیش از چهارده صفحه در شرح حال او و تصنیفاتش مطلب نوشته است و آنچه که در زیر می خوانید خلاصه ای از شرح حال و آثار این دانشمند بزرگ است که از کتاب معجم الادبای حموی (چاپ بیروت و به زبان عربی) استخراج و به زبان فارسی ترجمه گردیده است.

بنا به گفته ابوالحسن باخرزی ، احمد بن فارس زهراوی کرسفی در قریه کرسف به دنیا آمده است او ادیب و دانشمند در زبان عربی و فقه شافعی بود و در فقه کلام و نحو مناظره میکرد سپس به مکتب مالک بن انس وارد شد. روش او در نحو کوفی است. او کتابهای بکر و رساله های مفید و اشعار زیبایی دارد و از شاگردان او میتوان بدیع الزمان همدانی را نام برد . ابوالقاسم سعد بن علی بن محمد زنجانی می گوید: ابوالحسن احمد بن فارس زهراوی از پیشوایان اهل لغت در زمان خودش بود. او فردی کریم النفس و بخشنده بود هیچ سائلی را رد نمی کرد حتی لباس و فرش خانه اش را به نیازمندان می بخشید.

صاحب بن عباد وزیر آل بویه او را بسیار گرامی می داشت و شاگردی او را می کرد و       می گفت: شیخ ما ابوالحسن از کسانی است که بخاطر زیبایی تصنیفاتش شهرت یافت و سخن او مقبول همه زبانهاست.

شیخ ابی الحسن، علی بن عبدالرحیم سلمی می گوید، پدرم می گفت: در مجلس از شیخ ابی الحسین احمد بن فارس زهراوی از وطنش سؤال شد پس او گفت: کرسف. زهراوی کرسفی برای کسب علم و دانش همیشه در سفر بوده است ابتدا به همدان و سپس به قزوین کوچ کرد بعد به زنجان و از زنجان به میانه رفت و در طی این مسافرتها از علوم علمای بزرگی همچون ابی حسن ابراهیم بن علی بن ابراهیم بن سلمه بن فخر (امام فقیه) ابی بکر، احمد بن الحسن بن الخطیب و احمد بن طاهرین المنجم ابوعبداله بهره جست.

زهراوی کرسفی بسیار مورد احترام ابوریحان بیرونی بود. ابوریحان بیرونی در کتاب آثارالباقیه در مورد زهراوی چنین گفته است: قد فال فما مضی حکیم ما المرء الاباصغریه فقلت قول امری لتیب ما المرء الا بدر همته.

زهراوی کرسفی تصنیفات متعددی در زمینه های مختلف فقهی و لغت عربی دارد و بیش از 28 کتاب را تصنیف کرده است برخی از آثار او عبارت است از: کتاب المجمل،   متخیرالالفاظ، فقه اللغه، غریب اعراب القران، تفسیر اسماء النبی (ص)، مقدمه کتاب دارالعرب، حلیه الفقهاء، کتاب العرق، مقدمه الفرائض، ذخائر الکلمات، شرح رساله الزهری الی عبدالملک بن مروان، کتاب الحجر، کتاب سیره النبی (ص)، اصول فقه، اخلاق النبی (ص) کتاب الصاحبی، کتاب جامع التاویل فی تفسیر القران (4جلد )، کتاب الثیاب والحلی، کتاب خلق الانسان، هماسه المحدثه، مقیاس اللغه ( کتاب زیبایی که مثل آن تصنیف نشده است) و کتاب کفایه المتعلمین فی اختلاف النحویین.

مجمع بن محمد بن احمد با خط خود در ربیع الاول سال 446 هجری در خاتمه کتابش       می نویسد شیخ ابوالحسن، احمد بن فارس زهراوی کرسفی در ماه صفر سال 395 در شهر ری درگذشت و در مقابل مرقد قاضی القضاه، بن الحسن علی بن عبدالعزیز یعنی جرجائی دفن شد.

ابن جوزی می گوید زهراوی کرسفی دو روز قبل از وفاتش گفته است:

یا رب إن ذنوبی قد أحطت بها                      علــــــما و بی وبا علانی و اســــــراری

انا  ا لمو حد  لکنی ا لمقر بها                       فهب ذنوبی لتوحیدی و اقراری

 

آنچه که خواندید قسمتی از شرح حال اولین دانشمند بزرگ منطقه خدابنده (خمسه) یعنی زهراوی کرسفی بود که قبل از شیخ شهاب الدین سهروردی و رکن الدین سجاسی پله های ترقی علم و دانش را طی کرده و نه تنها برای منطقه و کشور ما بلکه در سطح جهان افتخار آفریده است. امید است با شناختن بیش از پیش این دانشمند گامهای مستحکمی در زمینه ترجمه و نشر آثار وی برداریم.